Chaidh an eaglais seo – a tha a’ dol air ais gu deireadh a’ 14mh linn a h-ainmeachadh an dèidh Chaluim Chille agus chaidh a leudachadh an dèidh seo sa 15mh agus san 16mh linn.
9.1 Eaglais Chaluim Chille, An Rubha, Eilean Leòdhais
B’ e Eaglais Chaluim Chille am prìomh eaglais a bha ann an Leòdhas sna meadhan aoisean. Thogadh i le na Leòdaich agus chaidh a coisrigeadh do Chalum Cille. Is dòcha gun robh i cho cudromach ’s a bha i mar thoradh air an làrach air an robh i aig ceann aoidh chumhang oir glè thric bhithte a’ stèidheachadh tuineachaidhean cudromach ann an àitean mar seo. Tha am facal ‘aoidh’ a’ tighinn bhon fhacal san t-seann chànan Lochlannach – Eið – a tha a’ ciallachadh pìos fearainn cumhang.
Bha cumadh ceart-cheàrnach air an eaglais agus bhiodh cladh air a taobh tuath agus air a taobh deas. Tha crìonadh na mara a’ ciallachadh nach eil air fhàgail an-diugh ach an cladh air an taobh deas.
B’ ann an seo aig Eaglais Chaluim Chille a bhithte ag adhlacadh Clann MhicLeòid Leòdhais. Tha dà leac-uaighe am broinn tobhta na h-eaglaise – aon airson Ruairidh MacLeòid 7mh Ceann-cinnidh Leòdhais a chaochail ann an 1498, agus tè eile airson na h-ìghne aige Màiread NicFhionghain a chaochail ann an 1503. Tha Ruairidh air èideadh mar laoch ann an deise-airm is grèim aige air claidheamh is sleagh.
Tha grunnan ainm air an eaglais – Teampall na h-Aoidh no Ui; Eaglais Chaluim Chille, Aiginis; Seann Eaglais na h-Aoidh agus Eaglais Aiginis.
