Tha tobhta Eaglais Thulacha Beigile agus an cladh a bha na cois, a tha a’ dol air ais gu deireadh an linn meadhan aoiseil, air tullach beag deas air An Fál Carrach/ Falcarragh. ’S iongantach mun robhar a’ cleachdadh an tulaich seo- no an ‘tom’ no cnoc beag – air tùs mar àite san robhar a’ cumail sheirbheisean coisrigidh no cruinneachaidhean eile.

Lorgar làraich eile de charraighean-cuimhne faisg air làimh mar àiteachan-adhlacaidh, tobair choisrigte agus Tuama Cùirt na Clocha Corra/Cloghacorr Court Tomb. Tha seo a’ toirt dhuinn beachd gur e àite comharraichte a bha seo a bha cudromach airson deas-ghnàthan cho fada air ais ri mu 3000BC.

Tha paraiste Tulacha Beigile a’ gabhail a-steach sgìre mhòr sa cheàrnaidh seo de iar thuath Dhùn nan Gall. Tha an sgìre a’ faighinn a h-ainm bho agus co-cheangailte ri naomh ionadail – Bigill, Tulcha no Bigill à Tulach. Dh’fhaodadh e bhith gun robh an naomh seo agus an cleachdadh a bhith a’ comharrachadh an là fèill aige air 1 Samhain, a’ dol air ais chun chreideamh phàganach ro-Chrìosdail an uair a bhithte a’ comharrachadh fèill na Samhna air an là seo.

Dh’fhaodadh cuideachd gu bheil Lug, am bith miotasach, mar fhuasgladh eile air eachdraidh thràth Tulacha Beigile/Tullaghabegley. B’ e ainm tràth airson an tulaich seo agus an eaglais a bha air – Talgalug ann an Laideann no Tulach Logha ann an Gaeilge a tha a’ ciallachadh ‘tom no àite-cruinneachaidh Lug’.

Gu h-ionadail canar Beigbhile no Beaglaoch ris an laoch agus thathar ag ràdh (is dòcha gu mearachdach) gun robh e càirdeach do Chalum Chille. Tha Beaglaoch a’ nochdadh san sgeula mun dòigh san do dh’iompaichear Eilean Thoraigh le Calum Cille an uair a bhuannaich e farpais tilgeil bachaill. – thathar ag ràdh nach do ràinig bachall Bheaglaoich ach cho fada ri Tulacha Beigile/Tullaghabegley agus gur e sin an t- adhbhar a thog e eaglais air an làrach seo.

Tha sgeula eile a chaidh a togail sa cheàrnaidh seo a’ toirt mìneachaidh air an adhbhar a bha an eaglais ann an seo:-

Bha Beaglaoch a’ dol tro Bhealach A’ Mhucais, air an allaban, ‘gun cheann-uidhe cinnteach……ach gun robh fhios aige gun robh Dia ag iarraidh air cumail a’ dol.’ Cha robh càil sam bith aige na sheilbh, ach asal air an tàinig e tarsainn is e air chall is a’ falbh bho àite gu àite. Cha ghabhadh smachd a chumail air an asal. An uair thàinig am feasgar, shuidh an naomh sìos, a’ leigeil anail agus bha an t-asal a’ dol mun cuairt ag ithe an fheòir. Fhad ’s a bha e na shuidhe ann an sin, bha ‘sealladh de sheòrsa air choreigin’ aig an naomh agus thuig e gun robh e air a cheann-uidhe a ruighinn.

Ge bith càite an laigheadh an t-asal airson fois na h-oidhche, sin an dearbh làrach air an suidhicheadh e an togalach ùr. Chaidh e air tòir an asail, agus lorg e e furasta gu leòr, na shìneadh airson na h-oidhche air tulach gorm – agus thurchair gur e seo an dearbh àite sam biodh na pàganaich ionadail a’ cumail an deas-ghnàthan pàganach gus a bhith a’ comharrachadh agus a’ cuimhneachadh air an diathan. Ghabh Beaglaoch [St Begley] seilbh air an làrach. Bheannaich e e ann an ainm an Tighearna. Chuir e air falbh na pàganaich shaobh-chràbhach. Sin mar a thug Dia Beaglaoch chun tulach.

(air a thoirt bho: Tulach Beaglaoich inné agus inniu. Glór na nGael, An Fál Carrach, agus Cumann Staire is Seanchais Chloich Cheann Fhaola).