4.2 Eaglais Naomh Agaistín

’S e àite sìtheil, bòidheach a th’ ann an Eaglais Naoimh Agaistín suidhichte air ballachan a’ bhaile, agus bho àm na Càisge gu deireadh na Sultaine, bidh cuid den choitheanal a’ fosgladh na h-eaglaise tron latha airson fàilte a chur air luchd-tadhail. Tha rannsachadh a chaidh a dhèanamh a’ sealltainn gu bheil Eaglais Naoimh Agaistín air an làrach, no faisg air an làrach, far an robh an eaglais a bu tràithe aig na manaich, an ‘dubh regles’ no an ‘eaglais dhubh’.

A rèir nan tionndaidhean de Bheatha Chaluim Chille bhon 12mh is 16mh linn, thug rìgh na sgìre seo, Aodh Mac Ainmhire, fearann do Chalum Cille aig Daire Calgach far am faodadh e manachainn a chur air bhonn.

Gus ‘saothair dhaoine saoghalta’ a sgùradh bhon talamh mus deigheadh a’ mhanachainn a thogail, las Calum Cille teine. Sgaoil an teine agus theab e bad chraobhan daraich a sgrios, ach gus an dìon, rinn Calum Cille ùrnaigh agus chaidh na craobhan a ghleidheadh.

Ann am Beatha Chaluim Chille a chaidh a sgrìobhadh san 12mh linn san abaid, tha an dàn seo:

Is aire charaim Doire
Ar a réide, ar a gloine
Ar is lomlán aingel fionn
Ón chinn co n-ice ar-oile

Seo carson a b’ annsa leam Doire.
Tha e cho socair is soilleir.
Làn ainglean geala.
Bho aon cheann chun fhir eile.

Tha an t-ainm Eaglais Naoimh Agaistín a’ dol air ais gu àm nuair a chaidh manaich Chaluim Chille gu bhith nam pàirt den òrdugh Augustine ann an Èirinn san 12mh linn no san 13mh linn. Chaidh an eaglais a th’ ann an-dràsta a thogail tràth san 17mh linn, ach chaidh a togail às ùr san 18mh linn is san 19mh linn.

Doire

4.1 Port na Long (Ceàrnag Talla a’ Bhaile)
Sna meadhan-aoisean sa bhaile, b’ e Port nan Long a bh’ aca air Ceàrnag Talla a' Baile a bha air bruach Abhainn an Fheabhail. B’ e sin a’ phrìomh shlighe a-steach don bhaile san linn sin. Cuideachd, b’ e toiseach slighe taisteil a bh’ ann sna meadhan-aoisean air an tug...
4.2 Eaglais Naomh Agaistín
’S e àite sìtheil, bòidheach a th’ ann an Eaglais Naoimh Agaistín suidhichte air ballachan a’ bhaile, agus bho àm na Càisge gu deireadh na Sultaine, bidh cuid den choitheanal a’ fosgladh na h-eaglaise tron latha airson fàilte a chur air luchd-tadhail. Tha rannsachadh a chaidh a dhèanamh a’ sealltainn...
4.3 Áras Cholmcille – Ionad Dualchais Chaluim Chille
Tha Áras Cholmcille – Ionad Dualchais Chaluim Chille – air fearann Eaglais an Tùir Fhada. ’S e àite fìor mhath a th’ ann gus sealladh farsaing fhaighinn air na sgeulachdan is cunntasan co-cheangailte ri Calum Cille, an naomh aig an robh làmh mhòr ann an stèidheachadh a’ bhaile agus a...
4.4 Eaglais an Tùir Fhada
Thathar cha mhòr cinnteach gu bheil Eaglais an Tùir Fhada (coltach ri Eaglais an Naoimh Augustine agus Áras Cholmcille) suidhichte san àite far an robh seann tuineachadh nam manach ann an Doire sna meadhan-aoisean. Fhuair i a h-ainm bho thùr cruinn a bha na sheasamh ann suas chun na 17mh...
4.5 Tobair Chaluim Chille
Bidh an tobar naomh seo an teis-meadhan nan tachartasan a bhios ann gach bliadhna air 9 Ògmhios gus Latha Chaluim Chille a chomharrachadh. Bidh daoine a’ caismeachd sìos an cnoc bho Eaglais an Tùir Fhada chun na tobrach, agus thèid an tobair a bheannachadh le sagart a dh’iarras gum bi...
4.6 Mòr Eaglais Chaluim Chille
Chaidh Cathair-eaglais an Naoimh Calum Cille aig Eaglais na h-Èireann a thogail eadar 1628 is 1633, agus thathar an ìre mhath cinnteach gu bheil i air, no faisg air, làrach far an robh Taigh nam Mnathan-cràbhaidh Cistercianach a tha mapaichean bho mu 1600 a’ sealltainn. Ged a tha eachdraidh fhada...