Skip to main content
Colmcille Logo White

7.2 Abaid, Clabhstair agus Eileach

Bha am ‘Vallum’ no an t-Eileach a’ comharrachadh crìoch fearann manachainn Chaluim Chille air Eilean Ì. Chaidh a chruthachadh le dà bhruaich air gach taobh de chlais dhomhain. Tha an talamh a tha seo a tha nas àirde na am fearann mun cuairt 335 meatair a dh’fhaid agus 152 meatair a leud. Tha ‘Vallum’ a’ tighinn bhon fhacal Laideann airson daingneach a tha timcheall air campa ach cha b’ e balla dìon a bha seo idir.

Am broinn an eileich bha bothain a bha air an dèanamh de fhiodh agus sgrath (cuid le bun-stèidh cloiche); eaglais bheag; àite-cadail airson nam manach; àite airson biadh agus taigh-aoigheachd. Air cùl an eileich, bha achannan aig na manaich, togalaichean tuatha agus bùthan-obrach.

Chan eil fianais air fhàgail den chiad mhanachainn ann an seo – dh’fhaodadh gun robh e air làrach eaglais na h-Abaid – a bha cuideachd air a h-ainmeachadh mar Chathair-eaglais Naomh Moire. Bha dìlseachd làidir aig muinntir Eilean Ì do Mhoire – sgrìobh Cù Chuimhne bho Eilean Ì an laoidh as tràithe don Òigh a chaidh a dhèanamh le Gàidheal agus tha ìomhaighean de Mhoire a’ nochdadh air clachan air feadh an eilein.

Tha Meanbh Eachdraidh Ulaidh ag innse gun deach ionnsaigh a thoirt air a’ mhanachainn air Eilean Ì ann an 794. Às dèidh grunnan ionnsaigh thairis air na bliadhnaichean an dèidh sin, dh’fhàg a’ mhòr-chuid de na manaich an eilean agus ghluais màthair-eaglais manachainn Chaluim Chille gu Ceanannas ann an Èirinn.

Dh’fhaodadh gun deach Leabhar Cheanannais a thòiseachadh air Eilean Ì agus gun deach a chrìochnachadh ann an Ceanannas agus gu bheil e na theisteanas do ealain agus sgilean nam manach à Eilean Ì a bha ag obair air. Bha corp Chaluim Chille a bha air a ghleidheadh air Eilean Ì air a roinn ann an 849 – chaidh pàirt a thoirt gu Ceanannas agus pàirt gu cathair-eaglais Dhùn Chailleinn ann an Siorrachd Pheairt.

Ged a chaidh ionnsaigh bhrùideil a thoirt orra leis na Lochlannaich, dh’fhan cuid de na manaich air Eilean Ì. Mu dheireadh an 9mh linn bhathar a’ baisteadh prionnsan Lochlannach agus bha Eilean Ì aon uair eile na àite cudromach do luchd-leanmhainn Chaluim Chille.

Chaidh Eaglais na h-Abaid Bheinidicteach a chithear san là an-diugh a stèidheachadh ann an 1203 le Raghnall Dmac Shomhairle, a bha na stèidhiche air sliochd Gall-Ghàidhealach a bha aithnichte mar Triathan nan Eilean. Bha an Abaid soirbheachail airson còrr air 300 bliadhna agus bha ceangal làidir eadar i agus Calum Cille agus an ceangal cumhachdach a bha aige ris an eaglais thràth meadhan-aoiseil. Thàinig crìonadh ann an seasamh na h-Abaid ro àm an Ath-leasachaidh agus bha an togalach ann an droch staid mus deach a dhèanamh an àirde ann eadar 1903-05 augs 1909-10. Chan eil mòran air fhàgail dhan togalach a bha ann o thùs san 13mh linn.

A’ stobadh a-mach bhon bhall dìreach tuath air prìomh dhoras na h-Abaid, tha seipeal beag fon ainm Cobhan Chaluim Chille. Tha fianais ann gun robh an làrach air a chleachdadh airson adhlacaidhean sna h-amannan meadhan-aoiseil – agus is dòcha gur ann an seo a bha Calum Cille air adhlacadh an toiseach.

Clabhstair Eilean Ì
Clabhstair Eilean Ì

  • 7.1 . Na Croisean Mòra agus an Abaid

    Ràinig Calum Cille Eilean Ì ann am 563 an dèidh dha Doire ann an Èirinn fhàgail. A rèir beul-aithris, bha Calum Cille a’ coimhead airson àite san togadh e a mhanachainn far nach biodh e comasach dha a sheann dùthaich fhaicinn – agus sin bu choireach gun do thagh e Eilean Ì....

  • 7.2 Abaid, Clabhstair agus Eileach

    Bha am ‘Vallum’ no an t-Eileach a’ comharrachadh crìoch fearann manachainn Chaluim Chille air Eilean Ì. Chaidh a chruthachadh le dà bhruaich air gach taobh de chlais dhomhain. Tha an talamh a tha seo a tha nas àirde na am fearann mun cuairt 335 meatair a dh’fhaid agus 152 meatair...

  • 7.3 Teampall agus Rèilig Òdhrain

    Tha frith-rathad de chlachan a' ruith eadar Crois Naomh Màrtainn agus balla a' chlaidh. Is e seo an aon phìos a chithear de 'Sràid nam Marbh', slighe thaistealaich meadhan-aoiseil a bha air a chleachdadh airson giùlain tiodhlacaidh. Is e Seipeal Òdhrain an carragh-cuimhne eaglaiseil as sine air Eilean Ì, a'...

  • 7.4 An Eaglais Dhubh

    Chaidh an Eaglais Dhubh a thogail mun aon àm ris an Abaid Bheinidicteach – san 13mh linn – le Raghnall mac Shomhairle, Tighearna nan Eilean. B’ e a phiuthar Beathag a’ chiad bhana-phrìoir. Lean Beathag an Riaghailt Agaistineach. Bha aon den dà eaglais dhubh Agaistineach a bha ann an Alba...

  • 7.5 Port nam Mairtear

    Tha Bàgh nam Martairean dìreach deas air a’ bhaile agus an làimrig. Chan eilear cinnteach mu thùs an ainm seo. Nam b' e an t-ainm tùsail Port nam Mairtear, dh'fhaodadh gu bheil e a' toirt tarraing air casgairt nam manach ann an aon de na creachaidhean Lochlannach san 9mh linn....

  • 7.6 Cnoc nan Aingeal

    Tha meadhan an eilein na àite ionaltraidh torrach ris an canar am Machair. Lean an rathad thar na machrach gus an ruig thu geata. Dìreach mus ruig thu an geata air do làimh chli chì thu cnoc beag ris an canar Cnoc nan Aingeal. A rèir Adhamhnan, a sgrìobh eachdraidh...

  • 7.7 Bàgh Chaluim Chille

    Thàinig Calum Cille gu Eilean Ì bho Earra-Ghàidheal ann an 563 far an robh e air a bhith a’ sireadh cead manachainn a thogail air fearann a bhuineadh don chinneadh a bha a’ riaghladh an sin – an Dàl Riata. Bho chosta Earra-Ghàidheil, is iongantach mun do sheòl e a-nall costa deas...

  • 7.8 An Cobhan Cùilteach

    Chan eil air fhàgail san là an-diugh den Chobhan Chùilteach ach stèidh chlach nach eil snaighte airson bothan a bha ann an cumadh uighe agus a bhiodh air a thogail le fiodh no sgrathan. Tha an doras dhan àird an iar-dheas gus solas an là a ghlacadh. An uair a...


FnaG
BnaG
Nhún na nGall
Derry City
Oideas Gael
Museum Nan Eilean
Comunn Eachdraidh Nis
Argyll Bute
colmcille
colmcille 1500

Bòrd na Gàidhlig

Great Glen House
Leachkin Road
Inverness
Scotland, IV3 8NW

(+44) 01463 225454
colmcille@gaidhlig.scot

Colmcille

Foras na Gaeilge, 2-6 Queen Street
Belfast
Northern Ireland
BT1 6ED

(+44) 028 9089 0970
colmcille@forasnagaeilge.ie

Colmcille

Foras na Gaeilge, An Chrannóg
Na Doirí Beaga
Gaoth Dobhair
Donegal, Ireland. F92 EYT3

(+353) 074 9560113
colmcille@forasnagaeilge.ie