B’ e fìor sheann làrach manachainn a bha ann an Tulach Dhúghlaise a bha ri taobh an t-seann rathaid a-mach à Leitir Ceanainn agus mar sin bha e air a’ phrìomh shlighe a bhiodh luchd-siubhail a’ gabhail an uair a bhiodh iad a’ dol tron cheàrnaidh seo.
Thathar ag ràdh gun robh Calum Cille air a bhaisteadh ann an seo mar Chrìosdaidh ann an 521 le oide, Cruithneachán mac Ceallachán.
Bha e cumanta do mhic à teaghlaichean nan uaislean a bhith air an cur gu teaghlaichean eile mar dhaltan. Bhathar a’ sùileachadh gum biodh na h-oidean ag ionnsachadh dha na daltan sgilean marcachd, sgilean gunna, snàmh agus mar a chluicheadh iad geamannan-bùird.
Thuirt Adhamhnán, am fear a bha na Ab an Eilean Ì an dèidh Chaluim Chille agus a sgrìobh eachdraidh a bheatha,
Aon oidhche bha oide An Naomh Chaluim Chille, sagart aig an robh beatha ionmholta, ris an canar Cruithneachán, a’ tilleadh dhachaigh an dèidh a bhith a’ coileanadh a dhleastanais, an uair a mhothaich e gun robh an taigh air fad a’ deàlradh gu soilleir, agus bha bàla de sholas deàlrach os cionn aodann an leanaibh a bha na shuain chadail. Chaidh e air chrith, agus chrom e aghaidh chun an làir oir dh’aithnich e gur e gràs an Spioraid Naoimh a bha a’ dòrtadh sìos bho neàmh air oide, agus sheas e an sin le uabhas.
Adhamhnán - Sgeul Cruithnechan, d206
