Skip to main content
Colmcille Logo White

4.4 Eaglais an Tùir Fhada

Thathar cha mhòr cinnteach gu bheil Eaglais an Tùir Fhada (coltach ri Eaglais an Naoimh Augustine agus Áras Cholmcille) suidhichte san àite far an robh seann tuineachadh nam manach ann an Doire sna meadhan-aoisean. Fhuair i a h-ainm bho thùr cruinn a bha na sheasamh ann suas chun na 17mh linn. Bha an tùr cruinn sin ri taobh an Teampaill Mhòir agus bha e na mhìorbhail is na annas do dhaoine nuair a chaidh a thogail ann an 1163.

Chaidh Beatha Chaluim Chille a sgrìobhadh ann an Gaeilge ann an Doire eadar 1150-1182. Tha e a’ toirt cunntas air beatha an naoimh agus an turas a thathar ag ràdh a thug e agus e a’ siubhal air feadh na h-Èireann a’ stèidheachadh eaglaisean is manachainnean. Tha an cunntas seo agus cunntasan eile ag ràdh gun do stèidhich Calum Cille coimhearsnachdan Crìosdaidh le manaich ann an àiteachan mar Mhaoin Chaluim Cholmcille ann an Contae Chill Dara, Sord Cholmcille ann an Contae Bhaile Átha Cliath, agus Ceanannas ann an Contae na Mí. ’S ann san linn seo a chaidh eaglais Dhoire a chur os cionn eaglaisean Chaluim Chille uile ann an Èirinn.

Ged a chaidh lùghdachadh a thoirt air cumhachd na h-abaid nuair a thàinig na Normanaich, bha i fhathast ann chun na 16mh linn, agus chaidh an Teampall Mòr gu bhith na chathair-eaglais sna meadhan-aoisean. Chaidh an togalach a sgrios le spreadhadh ann an 1567, nuair a bha saighdearan Sasannach a’ dèanamh feum dheth mar stòr airson pùdar.

Chaidh Eaglais an Naoimh Calum Cille, an Tùr Fada, a thogail ann an 1784, agus phàigh Caitligich agus Pròstanaich air a son. San 19mh linn, bha sgeulachdan is beatha Chaluim Chille fhathast a’ toirt buaidh air a’ bhaile agus air togalaichean a’ bhaile. Aig deireadh na 19mh linn agus toiseach na 20mh linn, chaidh an eaglais a leudachadh is atharrachadh fo stiùir Mhaighstir Uilleim Doherty, gus an Teampall Mòr a thogail mar a tha e an-diugh. Tha glainne-dhathte, breac-dhualadh, agus sgrìobhaidhean air ùrlar na h-eaglaise agus os cionn prìomh dhoras na h-eaglaise uile a’ sealltainn a’ cheangail a th’ aig an eaglais ri Calum Cille agus ris a’ mhanachainn a bh’ ann nuair a chaidh Doire a stèidheachadh.

Taobh a-muigh na h-eaglaise, tha clach bullán air a cur sa bhalla fo shealladh de Chalbharaidh. Gheibhear tuill chruinn sna clachan bullán a chumadh uisge coisrigte. Chaidh a’ chlach seo a chur sa bhalla air 9 Ògmhios 1898 – latha an Naoimh Calum Cille. Chaidh a gluasad, bliadhna ron sin, le Maighstir Uilleam Doherty bhon àite far an robh i roimhe faisg air Tobar Chaluim Chille.

© Alan Sproull
© Alan Sproull

  • 4.1 Port na Long (Ceàrnag Talla a’ Bhaile)

    Sna meadhan-aoisean sa bhaile, b’ e Port nan Long a bh’ aca air Ceàrnag Talla a' Baile a bha air bruach Abhainn an Fheabhail. B’ e sin a’ phrìomh shlighe a-steach don bhaile san linn sin. Cuideachd, b’ e toiseach slighe taisteil a bh’ ann sna meadhan-aoisean air an tug...

  • 4.2 Eaglais Naomh Agaistín

    ’S e àite sìtheil, bòidheach a th’ ann an Eaglais Naoimh Agaistín suidhichte air ballachan a’ bhaile, agus bho àm na Càisge gu deireadh na Sultaine, bidh cuid den choitheanal a’ fosgladh na h-eaglaise tron latha airson fàilte a chur air luchd-tadhail. Tha rannsachadh a chaidh a dhèanamh a’ sealltainn...

  • 4.3 Áras Cholmcille – Ionad Dualchais Chaluim Chille

    Tha Áras Cholmcille – Ionad Dualchais Chaluim Chille – air fearann Eaglais an Tùir Fhada. ’S e àite fìor mhath a th’ ann gus sealladh farsaing fhaighinn air na sgeulachdan is cunntasan co-cheangailte ri Calum Cille, an naomh aig an robh làmh mhòr ann an stèidheachadh a’ bhaile agus a...

  • 4.4 Eaglais an Tùir Fhada

    Thathar cha mhòr cinnteach gu bheil Eaglais an Tùir Fhada (coltach ri Eaglais an Naoimh Augustine agus Áras Cholmcille) suidhichte san àite far an robh seann tuineachadh nam manach ann an Doire sna meadhan-aoisean. Fhuair i a h-ainm bho thùr cruinn a bha na sheasamh ann suas chun na 17mh...

  • 4.5 Tobair Chaluim Chille

    Bidh an tobar naomh seo an teis-meadhan nan tachartasan a bhios ann gach bliadhna air 9 Ògmhios gus Latha Chaluim Chille a chomharrachadh. Bidh daoine a’ caismeachd sìos an cnoc bho Eaglais an Tùir Fhada chun na tobrach, agus thèid an tobair a bheannachadh le sagart a dh’iarras gum bi...

  • 4.6 Mòr Eaglais Chaluim Chille

    Chaidh Cathair-eaglais an Naoimh Calum Cille aig Eaglais na h-Èireann a thogail eadar 1628 is 1633, agus thathar an ìre mhath cinnteach gu bheil i air, no faisg air, làrach far an robh Taigh nam Mnathan-cràbhaidh Cistercianach a tha mapaichean bho mu 1600 a’ sealltainn. Ged a tha eachdraidh fhada...


FnaG
BnaG
Nhún na nGall
Derry City
Oideas Gael
Museum Nan Eilean
Comunn Eachdraidh Nis
Argyll Bute
colmcille
colmcille 1500

Bòrd na Gàidhlig

Great Glen House
Leachkin Road
Inverness
Scotland, IV3 8NW

(+44) 01463 225454
colmcille@gaidhlig.scot

Colmcille

Foras na Gaeilge, 2-6 Queen Street
Belfast
Northern Ireland
BT1 6ED

(+44) 028 9089 0970
colmcille@forasnagaeilge.ie

Colmcille

Foras na Gaeilge, An Chrannóg
Na Doirí Beaga
Gaoth Dobhair
Donegal, Ireland. F92 EYT3

(+353) 074 9560113
colmcille@forasnagaeilge.ie