Streap suas an cnoc agus lorgaidh tu dà lorg-choise snaighte sa chreig faisg air mullach a’ chnuic. Bha na lorgan seo air an cleachdadh ann an deas-ghnàthan coisrigidh rìghrean an Dàl Riata.
Tha lorg-coise snaighte ann an creig a tha a’ coimhead dhan àirde tuath. Tha lorg eile ann nach eil slàn. An uair a chuireadh rìgh a chas ann an lorg mar sin bha e mar chomharra gun robh e ga cheangal fhèin ris an fhearann. Aig an àm, bhathar dhan bheachd gun robh e na shamhla air aonadh eadar an rìgh agus ‘a’ bhan-dhia’ a bha a’ riochdachadh an fhearainn agus a thorrachais. An uair a chuireadh e a chas dhan chloich seo, bhiodh e cuideachd a’ coimhead thairis air an fhearann a bha e a’ dol a riaghladh thairis.
Tha ìomhaigh shnaighte de thorc faisg air làimh, nach eil uabhasach furasta fhaicinn a-nis, agus tha sgrìobhadh ann an ogham ann cuideachd – seann aibidil o àm thràth sna meadhan aoisean. Bha na litrichean mar sgrìoban sa chreig. Chan eil e soilleir dè tha na sgrìoban seo a’ ciallachadh ach tha iad a’ sealltainn gur e àite sònraichte a bha sa ghearastan, ’s gun robh e ceangailte ri daoine cumhachdach.
Tha a’ chlach a-nis fon talamh ach chithear mac-samhail dhith gus an tèid an snaigheadh air a’ chloich fhèin a dhìon.
’S dòcha gun robh a’ mhias a tha air a snaigheadh dhan chreig air a cleachdadh airson uisge a chumail an uair a bhithte a’ coileanadh seirbheisean coisrigidh.
Bhiodh an Dàl Riata a’ dèanamh sheudan agus obair-shnaighte cloiche eireachdail. Tha cladhadh arceòlasach a tha air an làrach seo air a thoirt am follais gun robh sluagh Dhàl Riata a’ malairt stuth ri daoine bho thìr mòr na Roinn Eòrpa. Lorg arcèolaichean cruinneachadh air leth de chrèadhadaireachd a thàinig dhan dùthaich bho mòr-thìr na h-Eòrpa. B’ e seo an cruinneachadh de chrèadhadaireachd a bu mhotha a chaidh a-riamh a lorg ann an dùthaich Cheilteach air costa an Iar na Roinn Eòrpa.
Bhiodh muinntir Dhàl Riata cuideachd a’ dèanamh an seudaireachd fhèin leithid bràistean agus prìneachan. Tha cladhadh arceòlach air lorg fhaighinn air na molltairean anns am bithte a’ dèanamh nan nithean prìseil seo.
Tha na nithean a bha air an lorg aig Dùn Ad a-nis air an cumail ann an Taigh-tasgaidh Chille Mhàrtainn agus ann an Taigh-tasgaidh Nàiseanta na h-Alba ann an Dùn Èideann.’
Tha e gu math coltach gun robh Earra-Ghàidheal air a thighinn fo bhuaidh a’ chreideimh Chrìosdail mus tàinig Calum Cille ann an 563. Tha na carraighean-cuimhne Crìosdail a’ dol air ais chun t-6mh linn.
Tha mòran chlachan snaighte Crìosdail tràth agus làraich co-cheangailte ri adhradh anns an sgìre.
Chithear iad ann an Eaglais Sgìre Chille Mhàrtainn, Eaglais Sgìre Chille Mhìcheil, Eaglais Chille Mhoire agus Eaglais na Cille.
