Gartan, Dùn nan Gall © Gerard McAteer

Gartan – Dùn nan Gall

Tha trì lochan ann an meadhan Chontaidh Dhùn nan Gall –Loch na Caillí, Loch Mhic Ciabáin agus Loch Ghartáin. A rèir beul-aithris, rugadh Calum Cille agus chaidh àrach agus oideachadh faisg air Loch Ghartáin.

Tha sinn a’ faighinn a-mach mu na ceanglaichean eadar Gartan agus Calum Cille gu ìre mhòr bhon leabhar aig Mànas Ò Dòmhnaill mu bheatha Chaluim Chille a chaidh a chrìochnachadh ann an 1532, cha mhòr 1,000 bliadhna an dèidh bàs an naoimh.

Bha slighe taisteil meadhan-aoiseil a bha a’ ceangal grunnan làrach ann an sgìre Ghartain a bha co-cheangailte ri beatha thràth Chaluim Chille. Tha mòran dha na h-àitean a tha air an comharrachadh air Slighe Chaluim Chille san sgìre seo co-cheangailte ris an t-slighe taisteil sin.

Thug an leabhar de 100,000 facal a sgrìobh Mànas Ò Dòmhnaill ann an Gaeilge na h-Èireann ri chèile ann an aon àite na traidiseanan agus na sgeulachdan a bha ann mu Chalum Chille. Tha e a’ toirt dhuinn nan cunntasan as mionaidich a tha againn mu bhreith is beatha-thràth Chaluim Chille ach chan eil mòran fianais eachdraidheil airson a’ mhòr chuid den fhiosrachadh seo.

Chan eil Adhamhnan am fear a sgrìobh eachdraidh-beatha Chaluim Chille, 100 bliadhna an dèidh bàs Chaluim Chille, ag ràdh ach glè bheag mu a bheatha thràth:-

‘rugadh an naomh Calum Cille do phàrantan uasal agus b’ e athair Fedelmith, mac Fhearghais, agus b’ e ainm a mhàthar, Eithne, nighean fear a bu dòcha a bha air a shloinneadh ann an Laideann, “mac luinge”,
no ann an Gaeilge Mac-naue’.

A’ faighinn ann

Tha sgìre Ghartain air taobh siar Leitir Ceanainn air an R250 taobh Baile an Mhuilinn. Tha e furasta faighinn ann air an rathad bho bhaile Dhoire.

tuilleadh air…

Birth and Early Life
Pilgrimage & Holy Sites
Sources

Gartan – Dùn nan Gall

3.1 Ionad Dualchais Chaluim Chille
Tha Ionad Dualchais Chaluim Chille air bruaich Loch Gartáin air oir Pàirc Nàiseanta Ghlinn Bheatha. Tha foillseachaidhean san ionad ag innse sgeula beatha thràth Chaluim Chille ann an sgìre Ghartáin. Thathar a’ taisbeanadh fiosrachaidh mu eachdraidh thràth a’ chreideimh Chrìosdail ann an Èirinn is an Alba, agus a’ toirt mion-chunntas air saoghal...
3.2 Leac na Cumha
Tha an leac seo aig Lag na Cumha far a bheilear ag ràdh a rugadh Calum Cille do a mhàthair Eithne. Tha an leac seo luma-làn ‘làraich cupa’ beaga. Chan eil fiosrachadh sam bith ri lorg mu eachdraidh thràth na lice ach dh’fhaodadh gu bheil i a’ dol air ais gu...
3.3 Rath Cnó
Thathar ag ràdh gur ann an Rath Cnó a bha teaghlach Chaluim Chille a’ fuireach. A rèir beul-aithris thug iad seachad am fearann an dèidh làimh gus an deigheadh manachainn a stèidheachadh ann. Tha an làrach air a cleachdadh mar thuras fhathast le luchd-taisteil a bhios a’ coiseach air an...
3.4 Creag agus Tobair an Dùin
Suas chun 16mh linn, b’ ann aig Creag an Dúin a bhithte a’ cur cinn-cinnidh Ò Dòmhnaill an dreuchd. Bhiodh dà sheirbheis aca – aon sheirbheis shìobhalta an seo agus deas-ghnàth cràbhach a bhiodh a’ gabhail àite aig Cill Mhic Rèanain. Tha e gu math coltach gur e seo làrach dùn...
3.5 Cill Mhic Rèanain
Seo far an robhar ag ràdh a bha Calum Cille a’ fuireach còmhla ri oide Cruithneachan. Tha an làrach seo na dà phàirt – tha an taobh chlì co-cheangailte ri Calum Cille agus air an taobh cheart tha làrach eaglais on 19mh linn a bhuineadh do dh’Eaglais na h-Èireann. Bha...
3.6 Tulach Dubhglaise
B’ e fìor sheann làrach manachainn a bha ann an Tulach Dhúghlaise a bha ri taobh an t-seann rathaid a-mach à Leitir Ceanainn agus mar sin bha e air a’ phrìomh shlighe a bhiodh luchd-siubhail a’ gabhail an uair a bhiodh iad a’ dol tron cheàrnaidh seo. Thathar ag ràdh gun robh...