2.1 A’ Chrois Tau

Nuair a ruigeas tu Toraigh is e a’ chiad làrach a chì thu Crois Tau. Tha i na seasamh gu h-àrd air stèidh, agus tha a’ chrois seo a tha ann an cumadh T, na samhla air dualchas Crìosdail an eilein.

Thathar dhan bheachd gu bheil a’ chrois a’ dol air ais gu na h-amannan tràth meadhan-aoiseil agus gu bheil i air a snaigheadh à aon leac de sglèat mìoca. Tha i 1.9m a dh’àirde agus 1.1m a leud. Chan eil sglèat mìoca ri fhaighinn air an eilean agus mar sin is iongantach mur deach a’ chrois a dèanamh an àiteigin eile agus a toirt chun eilean.

A rèir beul-aithris, dh’fheuch fear de shaighdearan Chrombail san t-17mh linn a’ chrois a bhriseadh le chlaidheimh – ’s e seo am mìneachadh a tha air an dà làrach a tha air aghaidh na crois. Ach tha e tòrr nas coltaich gur e dìreach làraich a thachair gu nàdarra a tha seo.

Tha an samhla seo a tha ann an cumadh na croise a’ dol air ais ron àm Chrìosdail. Bha e aithnichte le na h-Èipheitich agus bha iad ga chleachdadh. Is e Tau ainm na litreach Ghreugaich leis a’ chumadh seo.

Chan eil ach dà chrois tau ann an Èirinn – buinidh an tè eile a tha mòran nas sgeadaichte do Cill Inine Baoith/ Kilnaboy, Chontae an Chlàir/County Clare.

Cloich Chionnaola agus Eilean Thoraí

2.1 A’ Chrois Tau
Nuair a ruigeas tu Toraigh is e a’ chiad làrach a chì thu Crois Tau. Tha i na seasamh gu h-àrd air stèidh, agus tha a’ chrois seo a tha ann an cumadh T, na samhla air dualchas Crìosdail an eilein. Thathar dhan bheachd gu bheil a’ chrois a’ dol...
2.2 An Seann Chladh
Thathar dhan bheachd gu bheil an cladh air làrach Teampaill Buidhe/Teampull Buí – prìomh eaglais manachainn a bha air eilean Thoraigh. Tha mapa tràth a chaidh a dhèanamh leis an t-Suirbhidh Òrdanais a’ sealltainn tobha eaglais an Naomh Chaluim Chille ann an oisean iar-dheas a’ chlaidh ged nach eil càil dhan sin...
2.3 Tùr a’ Chluig
Is e Tùr a’ Chluig an t-aon tùr cruinn a tha air fhàgail ann an Dùn nan Gall. Ged a tha e faisg air 13 meatair a dh’àirde is e aon den fheadhainn as lugha den t-seòrsa structair seo ann an Èirinn. Chan eil càil a chinnt cuin a chaidh...
2.4 Ulaidh Eòin Baiste
Tha an altair seo a tha air a choisrigeadh don Naomh Eòin Baiste dìreach ri taobh Tùr a’ Chluig. Tha grunnan chlachan an seo – amar cloiche, clachan agus leacan sgeadaichte, clach-bhràth agus na tha air fhàgail de stèidh croise. Thathar ag ràdh gum bithte a’ cur uisge coisrigte dha na...
2.5 Ulaidh Bhrìghde
Tha an altair cloiche aig an Naomh Brìghde na laighe eadar dà thaigh air an eilean. Air mullach na h-altarach tha trì clachan bràthan (a bhithte a’ cleachdadh airson gràn a bhleith agus dà leac chlach-ghràin. Cho math ri Ulaidh Bhrìghde/ Ulaí Bhríde tha tobhta dà sheapal - no theampall...
2.6 Mòr Sheisear
Is e seo na tha air fhàgail de sheapail a bha air Toraigh. Tha Mòr Sheisear a’ ciallachadh ‘big six’ agus san t-seann chànan na Gaeilge bha seo a’ seasamh airson an àireamh seachd. Tha muinntir an eilein ag innse sgeula mun làrach gur e uaigh sheachdnar a chaidh a...
2.7 Creag a’ Choin
A rèir beul-aithris, a chiad turas a thàinig Calum Cille gu eilean Thoraigh, choinnich e ris an rìgh ionadail, Oilill agus dhiùlt an rìgh dha a thighinn air tìr. Dh’fhaighnich Calum Cille dha an toireadh e dha pìos talmhainn nach biodh càil na bu mhotha na meud a chleòca gus...
2.8 Cnoc Na Naomh
A rèir beul-aithris sheas Calum Cille air a’ chnoc seo - Cnoc na Naomh – còmhla ri chompanaich, na naoimh Fionán, Dubthach agus Beaglaoch. Fhad ’s a bha iad nan seasamh ann an seo os cionn Machaire Rabhartaigh bha iad a’ bruidhinn mu cò aca aig am biodh e mar...
2.9 Eaglais An Ráith
’S e a th’ ann an Ráith àite far a bheil làrach seann eaglais ri fhaicinn, a tha cliùiteach airson a ceanglaichean ri Abaid Eilean Ì, agus airson na croise fìor àrd a th’ ann (5.56m), aon de na croisean as àirde ann an Èirinn no ’s dòcha an tè...
2.10 Tulach Beaglaoich
Tha tobhta Eaglais Thulacha Beigile agus an cladh a bha na cois, a tha a’ dol air ais gu deireadh an linn meadhan aoiseil, air tullach beag deas air An Fál Carrach/ Falcarragh. ’S iongantach mun robhar a’ cleachdadh an tulaich seo- no an ‘tom’ no cnoc beag – air tùs mar àite san...