4.5 Tobair Chaluim Chille

Bidh an tobar naomh seo an teis-meadhan nan tachartasan a bhios ann gach bliadhna air 9 Ògmhios gus Latha Chaluim Chille a chomharrachadh. Bidh daoine a’ caismeachd sìos an cnoc bho Eaglais an Tùir Fhada chun na tobrach, agus thèid an tobair a bheannachadh le sagart a dh’iarras gum bi luchd-leanmhainn Chaluim Chille air an dìon, an fheadhainn ‘a choisicheas far an do choisich e, agus a nì ùrnaigh far an do rinn esan ùrnaigh’. Bidh daoine a’ lìonadh bhotal le uisge agus gan toirt dhachaigh. Thathar ag ràdh gu bheil buaidh leighis aig an uisge, agus gu bheil e gu h-àraidh math airson tinneasan sùla.

A rèir na beatha a sgrìobh Mánas Ó Dónaill, chaidh pàiste a thoirt gu Calum Cille airson a bhaisteadh, ach cha robh uisge ri làimh agus mar sin rinn an naomh soidhne na croise os cionn na cloiche agus thàinig uisge aiste.

Tha ainm a’ bhaile a’ tighinn bhon fhacal Gaeilge doire a tha a’ ciallachadh coille dharaich. Bidh an tobair air a sgeadachadh le duilleagan daraich air 9 Ògmhios agus bidh luchd-taisteil a’ cur dhuilleagan daraich air an aodach aca.

Sna meadhan-aoisean bha trì tobraichean an seo air an coisrigeadh do naoimh, aon tè don Naomh Calum Cille, tè don Naomh Adhamhnán (a chaidh a dh’Eilean Ì mar aon de na h-Abachan air an eilean a thàinig às dèidh Chalum Chille agus a sgrìobh eachdraidh-beatha Chaluim Chille), agus tè don Naomh Màrtainn à Tours. Chithear clach bullán a bha uair aig an tobar shuas aig Eaglais an Tùir Fhada.

Chaidh na pumpaichean sgeadaichte a chur ann ann an 1897. Aig an àm sin b’ e seo am prìomh sholar uisge airson nan taighean a bha uair air an leathad seo fo fhasgadh ballachan a’ bhaile.

Tha an tobar a-nis am measg sreath de thaighean aon-làir ris an canar Tobraichean Chaluim Chille. Tha sreath fada de steapaichean a chì sibh ri taobh Áras Cholmcille gur toirt ann. Cuideachd, faodaidh luchd-tadhail faighinn chun na tobrach le bhith dol suas Sràid Fahan tro Gheata a’ Bhùidseir air Sràid na h-Armlainn. Faodaidh sibh cuideachd tilleadh tro Shràid Fahan agus Geata a’ Bhùidseir gu Cathair-eaglais an Naoimh Calum Cille no chun an àite far a bheil an t-slighe a’ tòiseachadh.

Doire

4.1 Port na Long (Ceàrnag Talla a’ Bhaile)
Sna meadhan-aoisean sa bhaile, b’ e Port nan Long a bh’ aca air Ceàrnag Talla a' Baile a bha air bruach Abhainn an Fheabhail. B’ e sin a’ phrìomh shlighe a-steach don bhaile san linn sin. Cuideachd, b’ e toiseach slighe taisteil a bh’ ann sna meadhan-aoisean air an tug...
4.2 Eaglais Naomh Agaistín
’S e àite sìtheil, bòidheach a th’ ann an Eaglais Naoimh Agaistín suidhichte air ballachan a’ bhaile, agus bho àm na Càisge gu deireadh na Sultaine, bidh cuid den choitheanal a’ fosgladh na h-eaglaise tron latha airson fàilte a chur air luchd-tadhail. Tha rannsachadh a chaidh a dhèanamh a’ sealltainn...
4.3 Áras Cholmcille – Ionad Dualchais Chaluim Chille
Tha Áras Cholmcille – Ionad Dualchais Chaluim Chille – air fearann Eaglais an Tùir Fhada. ’S e àite fìor mhath a th’ ann gus sealladh farsaing fhaighinn air na sgeulachdan is cunntasan co-cheangailte ri Calum Cille, an naomh aig an robh làmh mhòr ann an stèidheachadh a’ bhaile agus a...
4.4 Eaglais an Tùir Fhada
Thathar cha mhòr cinnteach gu bheil Eaglais an Tùir Fhada (coltach ri Eaglais an Naoimh Augustine agus Áras Cholmcille) suidhichte san àite far an robh seann tuineachadh nam manach ann an Doire sna meadhan-aoisean. Fhuair i a h-ainm bho thùr cruinn a bha na sheasamh ann suas chun na 17mh...
4.5 Tobair Chaluim Chille
Bidh an tobar naomh seo an teis-meadhan nan tachartasan a bhios ann gach bliadhna air 9 Ògmhios gus Latha Chaluim Chille a chomharrachadh. Bidh daoine a’ caismeachd sìos an cnoc bho Eaglais an Tùir Fhada chun na tobrach, agus thèid an tobair a bheannachadh le sagart a dh’iarras gum bi...
4.6 Mòr Eaglais Chaluim Chille
Chaidh Cathair-eaglais an Naoimh Calum Cille aig Eaglais na h-Èireann a thogail eadar 1628 is 1633, agus thathar an ìre mhath cinnteach gu bheil i air, no faisg air, làrach far an robh Taigh nam Mnathan-cràbhaidh Cistercianach a tha mapaichean bho mu 1600 a’ sealltainn. Ged a tha eachdraidh fhada...