Eilean Thoraí © Janek Kloss

Cloich Chionnaola agus Eilean Thoraí

Thèid gu iar-thuath Dhùn nan Gall gus am faigh thu a-mach mu eilean Thoraigh agus na ceanglaichean a bha aige ri Calum Cille a rèir eachdraidh.

Is e Toraigh as iomallaich de dh’eileanan na h-Èireann air a bheil daoine fhathast a’ fuireach is e naoi mile air falbh thar Chaolas Thoraigh. Chan eil e ach 2 1/2 mhìle a dh’fhaid agus 3/4 a mhìle a leud, agus tha timcheall 100 neach a’ fuireach air.

Tha daoine air a bhith a’ fuireach air an eilean fad iomadh linn agus tha làraich arceòlach air a’ dol air ais gu Linn an Iarainn. Tha làraich Chrìosdail air cuideachd a’ dol air ais gu àm tràth sna meadhan aoisean. Tha mòran sgeulachdan air an innse mun cheangal a bha aig Calum Cille ri Toraigh.

Is e Toraigh cuideachd an t-àite san robh an rìgh miotasach anns nach robh ach aon shùil a’ fuireach – Balor nam Buillean Mòra. Bha an t-sùil cho olc ’s gu feumadh i a bhith air a còmhdach. A rèir fàidheadaireachd a chaidh a dhèanamh, bha ogha dha a’ dol ga mharbhadh agus mar sin ghlas Balor an t-aon nighean a bha aige, Eithne, ann an tùr mòr cloiche – Tor Mór. Ach a dh’aindeoin sin, bha mac aig Eithne – Lúgh – a choilean an fhàidheadaireachd le bhith a’ cur às dha sheanair. Bithear a’ gabhail ri Lúgh mar shamhla air mathas agus solas a’ sabaid an aghaidh Balor olc. Bha e aithnichte anns na ceàrnaidhean Ceilteach den Roinn Eòrpa mar dhia cumhachdach. Tha e a’ coimhead coltach ris gun deach mòran dha na feartan a bha aig Lugh an toirt do phearsa Chaluim Cille sna h-amannan Crìosdail.

A’ faighinn ann

Tha seirbheis aiseig Thoraigh a’ ruith bhon chidhe aig Machaire Rabhartaigh/Magheroarty. Bidh an clàr-ama ag atharrachadh a rèir an t-seusain agus faodaidh aiseagan a bhith air an cur dheth gun mòran rabhaidh mar thoradh air atharrachadh san aimsir. Mar sin dèan cinnteach gu bheil cùisean dòigheil mus tèid thu chun aiseig.

Biodh fios agad nach toir an aiseag leatha ach daoine a-mhàin – cha toir i leatha carbaidean idir.

Bho Leitir Ceanainn/Letterkenny, gabh an N56 gu Dún Fionnachaidh/ Dún Fionnachaidh. Lean ort tro An Fál Carrach/Falcarragh agus Gort an Choirce/Gortachork. Seachad air Gort an Choirce/ Gortachork lean an R257 ris a’ chosta gu Machaire Rabhartaigh/ Magheroarty. Gheibh thu air pàirceadh aig a’ chidhe.

A’ tighinn bho Gaoth Dobhair/Gweedore, gabh an R258 chun chosta aig An Bun Beag/Bunbeg agus tionndaidh gu do làimh cheart chun R257 agus lean an rathad gu Machaire Rabhartaigh/Magheroarty.

Cloich Chionnaola agus Eilean Thoraí

2.1 A’ Chrois Tau
Nuair a ruigeas tu Toraigh is e a’ chiad làrach a chì thu Crois Tau. Tha i na seasamh gu h-àrd air stèidh, agus tha a’ chrois seo a tha ann an cumadh T, na samhla air dualchas Crìosdail an eilein. Thathar dhan bheachd gu bheil a’ chrois a’ dol...
2.2 An Seann Chladh
Thathar dhan bheachd gu bheil an cladh air làrach Teampaill Buidhe/Teampull Buí – prìomh eaglais manachainn a bha air eilean Thoraigh. Tha mapa tràth a chaidh a dhèanamh leis an t-Suirbhidh Òrdanais a’ sealltainn tobha eaglais an Naomh Chaluim Chille ann an oisean iar-dheas a’ chlaidh ged nach eil càil dhan sin...
2.3 Tùr a’ Chluig
Is e Tùr a’ Chluig an t-aon tùr cruinn a tha air fhàgail ann an Dùn nan Gall. Ged a tha e faisg air 13 meatair a dh’àirde is e aon den fheadhainn as lugha den t-seòrsa structair seo ann an Èirinn. Chan eil càil a chinnt cuin a chaidh...
2.4 Ulaidh Eòin Baiste
Tha an altair seo a tha air a choisrigeadh don Naomh Eòin Baiste dìreach ri taobh Tùr a’ Chluig. Tha grunnan chlachan an seo – amar cloiche, clachan agus leacan sgeadaichte, clach-bhràth agus na tha air fhàgail de stèidh croise. Thathar ag ràdh gum bithte a’ cur uisge coisrigte dha na...
2.5 Ulaidh Bhrìghde
Tha an altair cloiche aig an Naomh Brìghde na laighe eadar dà thaigh air an eilean. Air mullach na h-altarach tha trì clachan bràthan (a bhithte a’ cleachdadh airson gràn a bhleith agus dà leac chlach-ghràin. Cho math ri Ulaidh Bhrìghde/ Ulaí Bhríde tha tobhta dà sheapal - no theampall...
2.6 Mòr Sheisear
Is e seo na tha air fhàgail de sheapail a bha air Toraigh. Tha Mòr Sheisear a’ ciallachadh ‘big six’ agus san t-seann chànan na Gaeilge bha seo a’ seasamh airson an àireamh seachd. Tha muinntir an eilein ag innse sgeula mun làrach gur e uaigh sheachdnar a chaidh a...
2.7 Creag a’ Choin
A rèir beul-aithris, a chiad turas a thàinig Calum Cille gu eilean Thoraigh, choinnich e ris an rìgh ionadail, Oilill agus dhiùlt an rìgh dha a thighinn air tìr. Dh’fhaighnich Calum Cille dha an toireadh e dha pìos talmhainn nach biodh càil na bu mhotha na meud a chleòca gus...
2.8 Cnoc Na Naomh
A rèir beul-aithris sheas Calum Cille air a’ chnoc seo - Cnoc na Naomh – còmhla ri chompanaich, na naoimh Fionán, Dubthach agus Beaglaoch. Fhad ’s a bha iad nan seasamh ann an seo os cionn Machaire Rabhartaigh bha iad a’ bruidhinn mu cò aca aig am biodh e mar...
2.9 Eaglais An Ráith
’S e a th’ ann an Ráith àite far a bheil làrach seann eaglais ri fhaicinn, a tha cliùiteach airson a ceanglaichean ri Abaid Eilean Ì, agus airson na croise fìor àrd a th’ ann (5.56m), aon de na croisean as àirde ann an Èirinn no ’s dòcha an tè...
2.10 Tulach Beaglaoich
Tha tobhta Eaglais Thulacha Beigile agus an cladh a bha na cois, a tha a’ dol air ais gu deireadh an linn meadhan aoiseil, air tullach beag deas air An Fál Carrach/ Falcarragh. ’S iongantach mun robhar a’ cleachdadh an tulaich seo- no an ‘tom’ no cnoc beag – air tùs mar àite san...