Skip to main content
Colmcille Logo White
Gartán - Dún nGall
Gartán, Dún nGall, © Gerard McAteer

Gartán – Dún nGall

Tá trí loch i lár Chontae Dhún na nGall – Loch na Caillí, Loch Mhic Ciabáin agus Loch Gartáin. De réir an tseanchais, gar do Loch Gartáin a rugadh, a tógadh agus a fuair Colmcille a chuid scolaíochta.

A bhuí le ‘Beatha Cholm Cille’ le Mánús Ó Dónaill go bunúsach, a tháinig na naisc idir Colmcille agus Gartán chun solais. Críochnaíodh an leabhar sa bhliain 1532, beagnach 1000 bliain i ndiaidh bhás an naoimh.

Bhí bealach oilithreachta meánaoiseach ann a naisc roinnt áiteanna i gceantar Ghartáin lena chéile a raibh baint acu le luathshaol Cholmcille. Tá cuid mhaith de na stadanna ar Shlí Cholmcille sa cheantar seo mar chuid den oilithreacht sin.

Gartán Dún nGall © Alan Sproull
Gartán Dún nGall © Alan Sproull

Mar gheall ar leabhar Gaeilge Mhánuis Uí Dhónaill a bhfuil 100,000 focal ann, tugadh le chéile in aon áit amháin na traidisiúin agus na scéalta atá ann faoi Cholmcille. Tugann sé na cuntais is mionsonraithe atá ann faoi bhreith agus faoi luathshaol Cholmcille ach is beag fianaise stairiúil atá taobh thiar de chuid mhaith den ábhar.

I dtaca le beathaisnéisí Cholmcille, Adhamhnán, a bhí ag scríobh 100 bliain i ndiaidh bhás Cholmcille, is beag tagairt dáiríre a dhéanann sé do luathshaol Cholmcille:-

‘ba de shliocht uasal a shíolraigh Naomh Colmcille.
Feidhlimidh mac Fearghusa b’athair dó. Eithne ba mháthair dó, ar féidir “mac loinge” a thabhairt ar a hathair sa Laidin, agus ‘Mac-naue’ sa Ghaeilge.’

Le Dul Ann…

Tá Gartán suite siar ó Leitir Ceanainn ar an R250 agus tú ar do bhealach go Baile an Mhuilinn. Is féidir tiomáint ann go furasta ó Dhoire.

Tuilleadh eolais…

  • Birth & Early Life
  • Pilgrimage & Holy Sites
  • Sources

Gartán – Dún nGall

  • 3.1 Lárionad Oidhreachta Cholm Cille

    Tá Lárionad Oidhreachta Cholmcille suite ar bhruach Loch Gartáin ar imeall Pháirc Náisiúnta Ghleann Bheatha. I dtaispeántais sa lárionad léirítear scéal luathbhlianta Cholmcille i nGartán. Cuireann taispeántáin síos ar an luath-Chríostaíocht in Éirinn agus in Albain, agus tugann siad sonraí faoi shaol manachúil agus crábhaidh an lae inniu. Tá macasamhail Chlog Cholmcille...

  • 3.2 Leac na Cumha

    De réir an bhéaloidis is ag an leac seo a saolaíodh Colmcille dá mháthair Eithne. Tá an leac breacaithe le ‘marcanna cupáin’ beaga. Ní fios cá has ar tháinig an séadchomhartha ársa seo ach is féidir go dtéann sé siar chuig an Chré-Umhaois. Le blianta beaga anuas tá de nós...

  • 3.3 Ráth Cnó

    Deirtear gur i Ráth Cnó a chónaigh muintir Cholmcille. De réir an tseanchais thug siad uathu an talamh ina dhiaidh sin chun go dtógfaí lonnaíocht mhainistreach anseo. Baineann oilithrigh leas as an suíomh mar thuras ina siúlann siad cosnochta idir na cúig stáisiún mharcáilte. Déanann creidmhigh an turas idir breithlá...

  • 3.4 Carraig an Dúin agus Tobar an Dúin

    Anall go dtí an 16ú haois, ba í Carraig an Dúin an láthair oirnithe a bhíodh ag taoisigh Chlann Uí Dhónaill. Dhá shearmanas a bhíodh ann – deasghnáth sibhialta amháin anseo agus deasghnáth reiligiúnach amháin ag Cill Mhic Réanáin. Tá gach cosúlacht ar an scéal gur láthair dúin de chuid Chlann...

  • 3.5 Cill Mhic Réanáin

    Seo far an robhar ag ràdh a bha Calum Cille a’ fuireach còmhla ri oide Cruithneachan. Tha an làrach seo na dà phàirt – tha an taobh chlì co-cheangailte ri Calum Cille agus air an taobh cheart tha làrach eaglais on 19mh linn a bhuineadh do dh’Eaglais na h-Èireann. Bha...

  • 3.6 Tulach Dúghlaise

    Láthair mhainistreach ársa é Teampall Dubhghlaise a bhí suite ar an bhóthar as Leitir Ceanainn agus, dá réir sin, ar an phríomhbhealach ag taistealaithe a bhí ag dul tríd an cheantar. Maítear gur bhaist a athair altrama, Cruithneachán Mac Ceallacháin, Colmcille ina Chríostaí anseo sa bhliain 521. Ba nós coitianta...


FnaG
BnaG
Nhún na nGall
Derry City
Oideas Gael
Museum Nan Eilean
Comunn Eachdraidh Nis
Argyll Bute
colmcille
colmcille 1500

Bòrd na Gàidhlig

Great Glen House
Leachkin Road
Inverness
Scotland, IV3 8NW

(+44) 01463 225454
colmcille@gaidhlig.scot

Colmcille

Foras na Gaeilge, 2-6 Queen Street
Belfast
Northern Ireland
BT1 6ED

(+44) 028 9089 0970
colmcille@forasnagaeilge.ie

Colmcille

Foras na Gaeilge, An Chrannóg
Na Doirí Beaga
Gaoth Dobhair
Donegal, Ireland. F92 EYT3

(+353) 074 9560113
colmcille@forasnagaeilge.ie