Archives: Map Markers

Tá patrúin chomhthrasnacha mar mhaisiú ar dhá thaobh na cloiche seo. De réir an tseachais, is i mBaile na nDeamhan a rinne deamhain ionsaí ar Cholmcille.

Is é Beatha Cholm Cille le Mánus Ó Dónaill foinse na scéalta a nascann Colmcille leis an cheantar seo. Is sa bhliain 1532 a scríobhadh é. Sa leabhar seo tugtar ina chéile na scéalta a bhí ar eolas agus a insíodh faoi Cholmcille ag an am. Cuireann leabhar an Dálaigh síos ar an dóigh ar dhíbir Colmcille ainspioraid as Gleann Cholm Cille.

‘I ndiaidh do Phádraig na hainspioraid a dhíbirt agus a ruaigeadh ó Chruachán Aigle, a dtugtar Cruach Phádraig inniu air, chuaigh drong acu chuig áit a dtugtar Sean-Ghleann Cholm Cille (Gleann Cholm Cille) air i gcríoch Chineál Chonaill…Agus thóg siad ceo thart timpeall orthu féin ionas nach bhfeicfeadh aon duine an talamh faoin cheo sin. Agus rinne siad sruthán tine den abhainn (Gleann) atá mar theorainn ar an taobh thuaidh den áit sin ionas nach dtiocfadh le haon duine dul anonn uirthi. Agus an té a bhainfeadh don sruthán sin, gheobhadh sé bás láithreach a bheag nó a mhór.

D’fhoilsigh aingeal Dé an méid seo do Cholmcille agus chuaigh sé féin agus go leor de na naoimh eile leis na hainspioraid a dhíbirt agus a ruaigeadh as an áit sin. Agus chuaigh siad i gcampa gar don sruthán réamhluaite. Níorbh fhada a bhí siad ann gur chaith an Diabhal sleá chuilinn anonn an sruthán amach as lár an cheo. Mharaigh an t-urchar an Chearc, giolla Cholmcille, agus sin an fáth a dtugtar Sráth na Circe ar an áit sin ó shin.

Ghabh alltacht Colmcille gur rug greim ar an tsleá sin agus gur chaith ar ais í anonn an abhainn. Agus géilleadh an talamh dó de réir mar a thaistil an tsleá i dtreo an cheo, toisc gur theith an ceo roimh urchar Cholmcille. Agus d’fhás an tsleá san áit ar thit sí go talamh an t-am sin sa dóigh is gur crann cuilinn úr í anois nár chríon ó shin, agus is mar sin a bheidh go deo.

Ina dhiaidh sin, bheannaigh Colmcille an sruthán agus d’imigh an ghangaid agus an draíocht aisti. Agus thug aingeal cloch chruinn ghlas chuige agus d’iarr air í a chaitheamh i ndiaidh na ndeamhan sa dóigh go dteithfeadh siad agus an ceo roimpi. Agus d’iarr an t-aingeal air a chlog féin, an Dubh Duaibhseach, a chaitheamh ina ndiaidh. Rinne Colmcille mar a d’ordaigh an t-aingeal dó a dhéanamh sa dóigh gur ghéill an ceo agus na deamhain an talamh uilie dó agus d’éalaigh na deamhain chuig carraig amuigh san fharraige amach ó cheann tíre iartharach na háite sin…

Agus d’ordaigh sé do na deamhain dul isteach san fharraige tríd an charraig sin mar a raibh siad, agus cruth éisc a ghlacadh orthu féin go deo ansin agus gan dochar a dhéanamh d’aon duine as sin amach. Agus b’éigean dóibh é sin a dhéanamh mar gheall ar bhriathra Cholmcille. Agus d’fhéadfadh fear faoi iomlán éadaigh dul tríd an pholl a rinne siad sa charraig nuair a chuaigh siad tríd isteach san fharraige. Agus, ar eagla go n-íosfadh aon duine iad, d’fhág Colmcille lorg orthu atá éagsúil le haon iasc eile, sin le rá go bhfuil siad rua agus dall sa leathshúil. Is minic a mharaíonn iascairí iad inniu ach, ar a n-aithint, is amhlaidh a chaitheann siad ar ais san fharraige arís iad.

Ansin, d’iarr Colmcille ar Dhia a chlog agus a chloch a thabhairt ar ais dó as an fharraige agus leis sin chonaic sé iad ag teacht ionsair mar a bheadh caor thine ann gur thit in aice leis. Bheannaigh Colmcille an talamh ónar dhíbir sé na hainspioraid agus d’fhág ceart tearmainn air ó shin i leith. Agus d’fhág sé an chloch mar an phríomhthaisce, agus déanann sí míorúiltí agus iontais. Chuaigh an clog go domhain i dtalamh mar ar thit sé gur fhág a theanga ansin. Dúirt Colmcille nár mheasaide a chlog gan a theanga a bheith aige agus, dá ndéanfadh aon duine an tearmann a mhaslú, gur chóir an clog a chur sa pholl mar ar fhág sé a theanga mar chomhartha mallachta air, agus nach mairfeadh sé bliain. Agus is minic a fíoraíodh sin.

Is gallán i gcarn é stáisiún turais 11. Tá na stáisiúin ag an phointe seo den turas gar dá chéile ar dhá thaobh an bhóthair. Is féidir go leanann an bóthar atá inniu ann seanbhealach oilithreachta a bhíodh ann.

Is carn is ea é an stáisiún turais seo le gallán ina sheasamh istigh ina lár. Tá an carn i lár páirce. Tá aghaidh an ghalláin soir/siar agus tá radhairc le feiceáil uaithi síos chuig an eaglais de chuid Eaglais na hÉireann. Téann oilithrigh timpeall an ghalláin trí huaire i gciorcal agus iad i mbun urnaí. Níl aon mhaisiú ar an chloch.

Agus tú ag siúl suas an bóthar chuig stáisiún turais 11, tá carn eile cloch gar don bhóthar ar thaobh na láimhe clé agus tú ag dul thart le teach. Is cuid den turas é seo ach níl sé marcáilte mar stáisiún.

Tá Cloch an Aonaigh beagnach 2 mhéadar ar airde agus tá a aghaidh leis na hoilithrigh agus iad ar a mbealach anall trasna urlár an ghleanna. Tá patrúin chiorclacha agus líneacha snoite ar dhá thaobh na cloiche.

I ndiaidh do na hoilithrigh dul timpeall na cloiche i gciorcal, seasann siad agus a ndroim léi le diúltú don domhan, don cholainn agus don Diabhal.

Deirtear go dtig le daoine na flaithis a fheiceáil ach amharc tríd an chloch. De réir an scéil atá ag dul i nGleann Cholm Cille, ba ann a chuaigh lánúineacha óga faoi chleamhnas – iad ina seasamh ar dhá thaobh na cloiche agus na méara acu a nascadh ina chéile tríd an pholl ag an bharr.

Garraí Cholmcille a thugtar ar Gharraí an Turais chomh maith. Tá trí ghallán sa limistéar, a bhfuil cros shimplí shnoite ar bheirt acu. Tá carn thart ar gach gallán agus tá balla cloiche thart orthu uilig.

Téann oilithrigh timpeall gach cairn agus iad i mbun urnaí.

Tá carn mór cloch timpeall Thobar Cholmcille. Ar a mbealach suas an cnoc, bailíonn oilithrigh trí chloch níos faide síos an mhala. Gach uair a théann siad timpeall an chairn i gciorcal, caitheann siad cloch isteach ann. Ólann oilithrigh uisce as an tobar chomh maith agus is minic a thugann siad uisce leo.

Creideann mórán daoine go láidir go bhfuil leigheas in uisce coisricthe agus is minic a fhágann siad ofrálacha ag an tobar.

I ndiaidh cuairt a thabhairt ar an tobar, tugann oilithrigh a n-aghaidh síos taobh thuaidh an ghleanna. Mullach na Cainte a thugtar air seo. Is é seo an t-aon chuid amháin den turas ar a bhfuil cead ag daoine labhairt.

Tá na naisc finscéalaíochta idir Colmcille agus Gleann Cholm Cille luaite in ‘Beatha Cholm Cille’ le Mánus Ó Dónaill a scríobhadh sa bhliain 1532. Sa leabhar seo cuirtear síos ar an dóigh ar chuir an laoch finscéalaíochta Fionn Mac Cumhaill síos i dtairngreacht ar shaol agus ar naofacht Cholmcille.

‘Rinne Fionn Mac Cumhaill tairngreacht ina thaobh (Colmcille) lá dar lig sé a chú cáiliúil Bran ar lorg eilite ag abhainn an tSean-Ghleanna i gcríoch Cineál Chonaill ar a dtugtar Gleann Cholm Cille inniu. Ach, ní rachadh sé anonn an abhainn sa ghleann sa tóir ar an eilit. B’iontach sin le gach duine, toisc nár lig an cú a cheann lena sheilg riamh roimhe. Ansin chuaigh Fionn i muinín a chuid feasa agus, ag labhairt dó trí spiorad na tairngreachta, ainneoin nach raibh an creideamh aige, dúirt sé: ‘Saolófar gasúr sa chríoch ar an taobh ó thuaidh a mbeidh Colmcille mar ainm air. Beidh sé ar an deichiú glúin i ndiaidh Chormac ua Coinn agus beidh sé lán de ghrástaí agus de chosaint an Dé atá mar Aon Phearsa agus mar Thriúr Pearsa – sin le rá a bhí agus a bheidh. Beidh mainistreacha go leor aige in Éirinn agus in Albain, agus beannóidh sé an talamh anseo ón sruthán seo agus beidh sé ina thearmann go deo ag gach duine a théann ann. Agus ba in ómós dó gur ghlac Bran trua don eilit agus gur stad de bheith á ruaigeadh anonn an abhainn.’

De réir an tseanchais is anseo a shuigh Colmcille lena scíth a dhéanamh, ag breathnú síos ar an ghleann thíos faoi. Tá daoine ann a mhaíonn go dtiocfaidh mian ar bith a iarrtar anseo isteach fíor.

Níl gach duine ar aon intinn faoi uimhriú na stáisiún ar an turas i nGleann Cholm Cille. Tá daoine áirithe den bharúil gurb í Leac na mBonn – mar a dtiomnaíonn oilithrigh a dturas do chúis éigin – stáisiún 6 an chéad lá riamh. Tá daoine go leor ann a mhaíonn nach raibh cathaoir Cholmcille mar stad ar an turas ón tús.

Oilithrigh a leanann turas Ghleann Cholm Cille is amhlaidh a leanann siad é cosnochta. Bíonn uisce gar don charraig bunús an ama. Déanann go leor daoine a gcosa a fhuarú agus iad ina suí anseo.

Ag an phointe seo, bailíonnn oilithrigh trí chloch lena gcur ar an charn ag Tobar Cholmcille níos faide suas an cnoc.

De réir an traidisiúin áitiúil, is é seo láthair theampall Cholmcille i nGleann Cholm Cille áit ar ghuigh an naomh agus ar oibrigh sé ar lámhscríbhinní dathmhaisithe. Tá trí leac ann chomh maith a bhfuil snoíodóireachtaí Críostaí orthu.

Deirtear gur tháinig Colmcille go Gleann Cholm Cille i ndiaidh Chath Chúl Dreimne sa bhliain 561 le haithrí a dhéanamh. De réir an tseachais, d’fhan sé anseo ar feadh 2 bhliain sular fhág sé Éire lena mhainistir a bhunú ar Oileán Í amach ó chósta thiar na hAlban.

Leaba Cholmcille a thugtar ar an leac ar an talamh taobh istigh den fhothrach.

Iarrtar ar oilithrigh, agus iad ar thuras Ghleann Cholm Cille, luí ar an leaba agus tiontú thart trí huaire. Má thógtar liomóg cré as faoin leaba deirtear go gcosnóidh sí mairnéalaigh ar a mbá agus tithe ar a ndó.

Bíonn trí chloch i gcuasán sa bhalla de ghnáth. Coisriceann oilithrigh iad féin le cloch acu seo agus ansin cuireann siad ar deiseal thart ar a gcorp trí huaire í. Maítear go leigheasann na clocha galar súl agus an mhígréin.

Roimh dhul isteach do na hoilithrigh, téann siad thart ar an teampall i gciorcal 3 huaire, ag dul síos ar a nglúine nó ag feacadh glúine gach uair a théann siad thart leis an doras. Guíonn siad agus ansin téann siad isteach san fhothrach.

Gach oilithreach a leanann turas Cholmcille is amhlaidh a thiomnaíonn sé/sí an oilithreacht acu do chúis ar leith. Ag an phointe seo, seasann oilithrigh ar Leac na mBonn nó Leac na nAchainí go mbreathnaíonn siad siar agus achaine nó cúis na hoilithreachta acu a fhógairt.

Gallán is ea Mullach na Croise a bhfuil imlíne dhoiléir croise snoite air. Tá sé ina sheasamh i lár cairn. Tá an carn agus an chros taobh istigh d’fhothrach imfhálaithe ciorclach.

Na hoilithrigh a leanann an turas is amhlaidh a shiúlann siad timpeall na croise agus iad ag urnaí, ag feacadh glúine gach uair a théann siad thart os a comhair.

De réir an traidisiúin áitiúil, is é seo láthair mhainistir Cholmcille. Deirtear gur tháinig Colmcille go Gleann Cholm Cille i ndiaidh Chath Chúl Dreimne in 561 le haithrí a dhéanamh ar son na ndaoine a thit sa ghleo ann. De réir an tseanchais chaith sé dhá bhliain anseo gur bhunaigh mainistir sular imigh sé go hOileán Í.

Is carn í Áit na nGlún. Ag an taobh tá leac chloiche chothrom agus cloch chruinn ar a barr. I ndiaidh d’oilithrigh dul timpeall an chairn i gciorcal, cuireann siad an chloch is lú timpeall a gcoirp agus iad i mbun urnaí.