Tá séipéal Naomh Muire ag Cille Mhoire suite ar an taobh thoir de Loch Suain. Tá radharc glan le fáil uaidh go Ìle agus Diùra.

Tógadh sa chéad leath den 13ú haois í agus tá cnuasach leac uaighe agus crosleac de chuid na meánaoise luaithe agus déanaí le fáil ann ar ghnách leo iad a úsáid sa séipéal agus sa reilig araon.

Níl aon bhaint dáiríre ag an suíomh seo le scéal Cholmcille. Os a choinne sin, léiríonn sé oidhreacht fhada na Críostaíochta atá sa cheantar agus an deabhóid do Mhuire a bhí ag manaigh Í chomh maith. Thaistil na saoir chloiche seo a shnoigh na clocha seo as Éirinn le bheith ag saothrú ar Oileán Í.

Leis na céadta bliain, bhí daoine ina gcónaí agus ag teacht i dtír ar an fharraige – agus leath smaointe, scéalta agus clú go furasta. Ba iad na lochanna farraige agus uiscí na n-oileán thiar seo an príomhbhealach ar thaistil Colmcille, a lucht leanúna agus a chomharbaí agus iad i mbun a gcuid oibre misinéireachta.

Níor shéipéal paróiste riamh é an séipéal. Ba chuid de pharóiste Chnapadail é ina raibh an príomhshéipéal na Cille trasna na farraige ar Loch Suain.

De thaisteal bóthair tá beagnach 24 míle idir an dá áit adhartha. De thaisteal farraige, is amhlaidh gur 3 mhíle atá i gceist. Bhí an taisteal farraige i gcónaí i bhfad ní b’fhusa agus ní ba ghasta ná mar a bhí an taisteal de bhóithre faoi na compail seo.

Laistigh den séipéal tá cnuasach de chrosleaca luath-Chríostaíochta agus de leaca uaighe de chuid na meánaoise déanaí agus crosa seasta ón 14ú go 16ú haois.

Seachas an bhinn thoir, tá ballaí an tséipéil slán. Laistigh den séipéal tá cuas amháin sa bhalla thoir arb é an t-aon chuid é atá fágtha den taobh amuigh bunaidh.

Tá crosa agus leaca uaighe le fáil sa séipéal agus is amhlaidh a thánagthas ar chuid mhaith acu sa reilig anseo ag Cille Mhoire An Cnap.

Tá clocha den chineál seo le fáil i suíomhanna fud fad na Earra Gháidheal agus taobh thiar na Gàidhealtachd. Tá na cinn is sine snoite ag saoir chloiche a thaistil as Éirinn go hoileán Í sa 14ú haois chun obair a dhéanamh ar fhoirgnimh na Mainistreach.

Crochadh crosa mar chomhartha deabhóide seachas mar rianaire le haghaidh uaigheanna.

Shíntí na leaca uaighe ar bharr na huaighe. Bhaintí úsáid as gach uaigh le haghaidh roinnt glún den teaghlach céanna.

Cairéalaíodh an chloch go háitiúil – suas an bóthar idir Cille Mhoire An Cnap agus Caisleán Suain.

Tá cuid mhaith de na clocha seo snoite le siombailí Críostaíochta, patrúin theibí nó le híomhaí den saol comhaimseartha.

Tá an Laidin seo a leanas snoite ar chros Mhic a’ Mhaoilein ‘+hec est crux Alexandri Macmulen’ rud a chiallaíonn ‘Seo é cros Alasdair Mac a’ Mhaoilein’.

Ar thaobh amháin tá radharc de chéasadh agus ar an taobh eile, tá radharc d’fhiach a thaispeánann gaiscíoch lena mhadraí ag fiach fia.

Cruthaíodh an chros sa 15ú haois d’Alasdair Mac a’ Mhaoilein, an tiarna áitiúil a chónaigh i gCaisleán Suain.