7.8 An Cobhan Cùilteach

Níl fágtha inniu de Chobhan Cùilteach ach dúshraith gharbh de bhothán ubhchruthach a bhí déanta as adhmad nó fóide. Tá aghaidh na slí isteach siar ó dheas leis an oiread de sholas an lae agus is féidir a fháil.

I scéalta faoi bheatha Cholmcille, cuireann Adhamhnán, beathaisnéisí an naoimh, cuireann sé síos ar Oileán Í agus ar shaol na manach.

De réir Adhamhnáin,

‘Lá amháin, nuair a bhí Naomh Colmcille ina chónaí ar Oileán Í, d’imigh sé faoi áiteanna iargúlta an oileáin go bhfaigheadh sé áit uaigneach a dtiocfadh leis urnaí leis féin.’

Bhí aird riamh ag an mhanachas ar an ghá le smaoineamh domhain agus machnamh, ar leataobh ón saol laethúil. Bhíodh roinnt ceall níos lú ag manaigh agus mná rialta Oileán Í in áiteanna iargúlta an oileáin a bhí á n-úsáid mar dhíseart. Lorg roinnt manach díseart ar oileáin eile – luann Adhamhnán an manach Cormac Ua Liatháin ‘fear fíor-naofa a shaothraigh trí huaire ar a laghad ar an aigéan ar lorg dísirt, ach nár tháinig riamh ar cheann.’

Tugtar Cobhan Cùilteach ar an suíomh seo agus is é seo an áit, dar le roinnt daoine, ar ghuigh Colmcille. I gcás roinnt oilithreach go hOileán Í, cuireann an suíomh in iúl an tábhacht atá le smaoineamh agus le hurnaí aonarach, traidisiún a thug an naomh dá lucht leanúna.

Amhail roinnt mhaith áiteanna a bhfuil baint acu le naoimh agus le pearsana naofa, níl aon fhianaise stairiúil ann i leith an naisc seo.

Maítear go dtagann an t-ainm Cobhan Cùilteach ón Ghaeilge. Ciallaíonn ‘Cobhan’ bosca, cófra nó áirc’ – mar sin de is féidir gur ceall beag adhmaid atá i gceist – agus ciallaíonn ‘cùilteach’ ‘iargúlta, folaithe nó príobháideach’ agus is féidir gur díseart díthreabhaigh atá i gceist.

Oileán Í

7.1 Na hArdchrosa agus an Mhainistir
Tháinig Colmcille go hOileán Í in 563 as Doire in Éirinn. De réir traidisiúin, bhí Colmcille ag iarraidh áit lena mhainistir a thógáil nach mbeadh aon radharc aige ar a thír dhúchais– agus ba dá bharr sin a roghnaigh sé Oileán Í. Bhí áit á lorg aige chomh maith ina bhféadfadh sé...
7.2 Mainistir, Clabhstra agus Portmhúr
Ba é an Vallum nó babhún an teorainn a bhí ag mainistir Cholmcille ar Oileán Í. Tá sé comhdhéanta de dhá chlaífort ar an dá thaobh de dhíog dhomhain. Tá an talamh ardaithe seo 335 méadar ar fhad agus 152 méadar ar leithead. Tagann ‘vallum’ ón fhocal Laidin a chiallaíonn...
7.3 Teampall agus Reilig Odhráin
Siúil ‘Sráid na Marbh’ ón Mhainistir go Teampall agus Reilig Odhráin. Úsáideadh an tslí oithrigh mheánaoise seo le haghaidh mórshiúlta sochraide chuig an reilig. Tá Teampall Odhráin ar an fhoirgneamh is sine ar Oileán Í. Tógadh é sa 12ú haois agus is féidir gur mar thuama teaghlaigh do chlann Dòmhnaill,...
7.4 An Clochar/ An Eaglais Dhubh
Thóg Raghnall mac Somhairle, Tiarna na nOileán an Eaglais Dhubh, thart ar an am céanna leis an Mhainistir Bheiniditeach – sa 13ú haois. Ba é a dheirfiúr Beathag an chéad bhanphrióir. Ba é Riail Agaistín a lean Beathag. Ba ar Oileán Í a bhí ceann amháin den dá chlochar Agaistineacha...
7.5 Port nam Mairtear
Tá Bagh na Naomh (Bá na Naomh) suite díreach ar an taobh ó dheas de lár an tsráidbhaile, taobh thall de Bhagh Rònain. Fuair sé a ainm i gcuimhne ar an 68 manach ó Oileán Í a mharaigh creachadóirí Lochlannacha in ionsaí a rinne siad ar an oileán in 806....
7.6 Cnoc nan Aingeal
Is talamh méith féaraigh ar a dtugtar Am Machair (machaire) é lár an oileáin. Lean an bóthar trasna an mhachair i dtreo geata. Díreach roimh an gheata ar thaobh na láimhe clé tá cnocán beag a dtugtar Cnoc na nAingeal air. De réir Adhamhnáin, beathaisnéisí Cholmcille, is é seo an...
7.7 Bàgh Chaluim Chille
Tháinig Colmcille go hOileán Í ó Earra-Ghàidheal in 563 mar a raibh cead á lorg aige mainistir a thógáil ar thalamh leis an chlann cheannasach – Dál Riada. Ó chósta Earra-Ghàidheal, is cosúil gur sheol sé feadh cósta Mhuile gur tháinig i dtír ar Oileán Í theas ag áit ar a dtugtar...
7.8 An Cobhan Cùilteach
Níl fágtha inniu de Chobhan Cùilteach ach dúshraith gharbh de bhothán ubhchruthach a bhí déanta as adhmad nó fóide. Tá aghaidh na slí isteach siar ó dheas leis an oiread de sholas an lae agus is féidir a fháil. I scéalta faoi bheatha Cholmcille, cuireann Adhamhnán, beathaisnéisí an naoimh, cuireann...