Skip to main content
Colmcille Logo White

5.1 Droim Ceat, Léim an Mhadaidh

De réir traidisiún meánaoiseach, i ndiaidh do Cholmcille imeacht as Éirinn deirtear gur mhionnaigh sé nach leagfadh sé cos go deo arís ar thalamh na hÉireann. Ach is cosúil gur phill sé aon uair amháin eile ar a laghad – i gcomhair Mhórdháil Dhroim Ceat sna 570í is cosúil, anseo díreach ar an taobh thiar de Léim an Mhadaidh.

Tá cuntas ar an dáil seo ag Adhamhnán, beathaisnéisí Cholmcille, agus sna hannála comhaimseartha.

Taifeadadh cuntais thar a bheith áibhéileacha – ach finscéalach – ar an dáil i litríocht mheánaoiseach níos déanaí, ina gcuirtear in iúl go raibh sé ar cheann de na dálacha ba chlúití riamh i stair mheánaoiseach na hÉireann.

Mar shampla, ina leabhar Beatha Cholm Cille a scríobh sé in 1532, deir Mánus Ó Dónaill gur bhain Colmcille leas as an dáil le cás a dhéanamh nach ndíbreofaí filí na hÉireann as an tír mar gheall ar a ‘líon ollmhór, a seirbhe, a ngearántacht ná a mbriathra mailíseacha’ agus a n-iompar drochbhéasach i leith Rí Áedh mac Ainmhireach. Maítear chomh maith gur pléadh cúrsaí eile.

Le fírinne, ba é údar na dála an caidreamh polaitiúil agus míleata idir rí Dhál Riada, Áodhán mac Gabhráin, a raibh talamh aige i dtuaisceart na hÉireann agus in iarthar na hAlban agus rí tuath cumhachtach thuaisceart Éireann, Áodh mac Ainmhireach, as Tír Chonaill.

Tionóladh an dáil díreach ar an taobh thiar de bhaile mór Léim an Mhadaidh ar mhaolchnoc mar a bhfuil léargas soiléir i ngach treo. Bhí an cnoc seo i gcríoch neodrach gar don teorainn idir thailte na beirte fear.

Bhí gaol gairid idir Colmcille agus Áedh ach bhí sé ar cheann de phríomhphearsana reiligiúnda Dhál Riada chomh maith – is cosúil go raibh Oileán Í mar chuid de chríoch Dhál Riada.

Le linn a chuid ama in Éirinn, deir Adhamhnán gur tugadh easláin chuig Colmcille lena leigheas dá ngalair.

‘Chuir daoine breoite go leor a muinín ann agus leigheasadh go hiomlán iad, cuid acu óna lámh shínte, cuid acu toisc gur caitheadh uisce orthu a bheannaigh sé, cuid eile toisc gur bhain siad d’imeall a fhallainge, nó mar gheall ar rud éigin ar nós salann agus arán a bheannaigh an naomh agus a cuireadh in uisce.’

De réir Beatha Cholm Cille Uí Dhónaill d’fhreastail Colmcille ar Dhroim Ceat ar iarratas ó fhir na hÉireann:

‘ionas go mbeannódh sé a dtuataí agus a gcléir agus a gcuid fear agus ban sula bhfaigheadh sé bás; nó, ag an am sin, bhí sé i ndeireadh a shaoil agus a laethanta’.

Deir Adhamhnán chomh maith gur thuar Colmcille Cath Dhún Ceithirn le linn a chuairte.

  • 5.1 Droim Ceat, Léim an Mhadaidh

    De réir traidisiún meánaoiseach, i ndiaidh do Cholmcille imeacht as Éirinn deirtear gur mhionnaigh sé nach leagfadh sé cos go deo arís ar thalamh na hÉireann. Ach is cosúil gur phill sé aon uair amháin eile ar a laghad – i gcomhair Mhórdháil Dhroim Ceat sna 570í is cosúil, anseo...

  • 5.2 Sconsa an Fhathaigh

    Ó bharr Dún Ceithirn, is furasta a thuiscint gurbh áit mhaith é le dún a thógáil. Tá an mhórcheantar le feiceáil go soiléir gach treo thíos fút agus tá Abhainn na Banna agus an fharraige lastall faoi thuras gairid ar tír. Meastar gur anseo a bhí Dún Ceithirn nó Dún...

  • 5.3 Eaglais Naomh Pádraig Eaglais na hÉireann, Cúil Raithin

    Is é an taifead is luaithe dá bhfuil againn ar Chúil Raithin ná tagairt a dhéantar dó i mBeatha Cholm Cille le hAdhamhnán. Bhí Adhamhnán ina Ab ar Oileán Í agus scríobh a chuntas ar bheatha Cholmcille céad bliain i ndiaidh bhás an naoimh in 597. Deir Adhamhnán gur stop Colmcille ag...

  • 5.4 Camas

    Seasann an bhlogh de ghaineamhchloch rua chros luathmheánaoiseach Chamuis anois i reilig atá suite ar bhruach thiar Abhainn na Banna ar an taobh ó dheas de Chúil Raithin. Tá radharcanna reiligiúnda snoite ar an chros chun tosaigh agus ar a cúl – an Áirc agus dúnmharú Áibil ar an aghaidh...

  • 5.5 Baile an Teampaill

    Creidtear gurb é Naomh Adhamhnán(c.628-704), Ab ar an mhainistir ar Oileán Í ó 679 go 704 agus údar Bheatha Cholm Cille, a bhunaigh an chéad teampall anseo. De réir traidisiúin, ba mhian le hAdhamhnán a theampall a thógáil dhá mhíle ar shiúl ag Lios na Scréachóg ach gach uair a tógadh...


FnaG
BnaG
Nhún na nGall
Derry City
Oideas Gael
Museum Nan Eilean
Comunn Eachdraidh Nis
Argyll Bute
colmcille
colmcille 1500

Bòrd na Gàidhlig

Great Glen House
Leachkin Road
Inverness
Scotland, IV3 8NW

(+44) 01463 225454
colmcille@gaidhlig.scot

Colmcille

Foras na Gaeilge, 2-6 Queen Street
Belfast
Northern Ireland
BT1 6ED

(+44) 028 9089 0970
colmcille@forasnagaeilge.ie

Colmcille

Foras na Gaeilge, An Chrannóg
Na Doirí Beaga
Gaoth Dobhair
Donegal, Ireland. F92 EYT3

(+353) 074 9560113
colmcille@forasnagaeilge.ie