Tá mórán gallán in Tarbat Ness a thugann léargas ar scil ealaíonta agus ar chreideamh Críostaí an phobail Chruithnigh a shnoigh iad. Is féidir gur mharcáil na galláin teorainn na dtailte a bhí faoi smacht ag an mhainistir in Portmahomack.
8.2 Hilton of Cadboll
Is macasamhail an leac chroise ag Hilton of Cadboll den chloch bhunaidh a sheas anseo. Snoíodh é in 2000. Is cóip den chloch bhunaidh atá anois i Músaem Alban í droim na cloiche a bhfuil a haghaidh le tír mór. Ach, scriosadh aghaidh na cloiche atá le farraige sa 17ú haois. Dá bhrí sin tá an mhacasamhail bunaithe ar dhearthaí Cruithneacha. Thángthas in athuair ar chuid íochtarach an ghalláin in 2001 agus anois tá sí ar caomhnú sa Halla Cuimhneacháin Imeallbhoird in Ballintore atá in aice láimhe.
Tá trí ghallán ar chósta thoir Tarbat Ness – anseo ag Hilton of Cadboll, sa sráidbhaile tadhlach ar a dtugtar Shandwick agus níos faide ó dheas ag Nigg.
An t-ealaíontóir Barry Grove a chruthaigh dearadh don taobh seo den chloch bunaithe ar an iarsma marthanach agus ar ghnáthdhearthaí agus ar ghnáthshiombailí Cruithneacha.
Sheas an chloch bhunaidh taobh amuigh de Shéipéal Naomh Muire lá den tsaol, achar gairid ón fharraige. Níl le feiceáil den séipéal anois ach dumhaí féaracha. Briseadh an gallán roinnt uaireanta. In 1676 scriosadh an chuid uachtarach den tosach gur baineadh úsáid as mar leac uaighe. In áit na saothar snoíodóireachta cuireadh inscríbhinn i gcuimhne ar Alexander Duff agus a thriúr ban céile.
Ar phainéal láir an ghalláin tá radharc seilge. Tá bean a bhfuil bróiste ornáideach uirthi ar muin capaill. Tá sí á comóradh ag beirt mharcach eile agus ag beirt ar cois agus trumpa á sheinm acu. Tá trí chú taobh leo agus gach abhóg acu.
Ar clé ón bhean tá siombail chíora agus scátháin ann. Tá gnáthshiombailí Cruithneacha eile le feiceáil lastuas – corrán agus v-slat, agus ag an bharr, diosca dúbáilte agus z-slat.
Cailleadh cuid íochtarach ghallán Hilton of Cadboll agus níor thángthas uirthi arís go dtí 2001. Ainneoin go raibh sí faoin talamh chomh fada sin, níor caitheadh ná níor síonchaitheadh sonraí na snoíodóireachta ar an ghallán.
Tá an bonn anois sa Halla Cuimhneacháin Imeallboird áitiúil. Seiceáil an suíomh gréasáin le haghaidh uaireanta oscailte.
